Đông Chu Liệt Quốc

Ngô Khởi vốn người nước Vệ, lúc bé còn ở trong làng, Ngô Khởi thường bị

mẹ tránch mắng về tội du đãng, hay chơi nghề đánh gươm. Ngô Khởi cắn

cánh tay chảy mắu ra mà thề với mẹ rằng:



- Từ nay trở đi, con xin từ giã mẹ, đi học phương khác. Nếu không làm

nên khanh tướng, lên xe xuống ngựa, cờ mở trống giong, thì con quyết

không về nước Vệ trông thấy mẹ nữa!



Người mẹ khóc mà bảo ở nhà. Ngô Khởi chẳng ngảnh cổ lại, cứ việc ra

thẳng cửa bắc, đi sang nước Lỗ, xin học với Tăng Sâm, là học trò giỏi

của Khổng Tử. Ngô Khởi ngày đem chăm chỉ, không quản khó nhọc. Quan đại

phu nước Tề là Điền Cư đến nước Lỗ nghe nói Ngô Khởi là người ham học

mới thử hỏi chuyện thì thấy ứng đối trơn tru như nước chảy liền gả con

gái cho. Ngô Khởi học Tăng Sâm được mấy năm, Tăng Sâm biết là nhà Ngô

Khởi còn có mẹ già, mới hỏi rằng:



- Ngươi đi học đã lâu ngày, mà không về thăm mẹ thì sao cho đành lòng ?



Ngô Khởi nói:



- Con đã thề rằng nếu không làm nên khanh tướng thì không trở về nước Vệ nữa!



Tăng Sâm nói:



- Đối với người khác thì mới nên thề, còn đối với mẹ thì thề sao được!



Từ bấy giờ Tăng Sâm có lòng ghét Ngô Khởi. Chưa được bao lâu, có tin đồn rằng mẹ Ngô Khởi đã chết, Ngô Khởi ngửa mặt lên trời kêu to ba tiếng,

rồi lại chùi nước mắt mà đọc sách như thường. Tăng Sâm giận mà nói rằng:



- Ngô Khởi không về để tang mẹ, thế là người quên gốc! nước không nguồn

thì tất phải kiệt, cây không gốc thì tất phải gãy, người mà không gốc

thì sống sao đuợc! Ngô Khởi không phải là học trò ta!



Tăng Sâm sai học trò đuổi Ngô Khởi ra, không cho học nữa. Ngô Khởi bỏ

đạo nho, đi học binh pháp. Trong ba năm, học đã thành nghề, mới xin làm

quan ở nước Lỗ. Quan tướng quốc nước Lỗ là Công Nghi Hưu, thường cùng

với Ngô Khởi bàn việc binh, biết Ngô Khởi là người có tài, bèn nói với

Lỗ Mục công, dùng cho làm quan đại phu. Ngô Khởi đã có lương bỗng, mới

mua nhiều tì thiếp để cầu vui. Bấy giờ quan tướng quốc nước Tề là Điền

Hoà, muốn cướp nước Tề, nhưng sợ nước Lỗ thông gia mấy đời với Tề sẽ đem quân đến hỏi tội chăng, mới nhân cái thù ở Nghê Lang khi trước, mà sang đánh Lỗ, định dùng binh lực để làm cho Lỗ phải sợ. Quan tướng quốc nước Lỗ là Công Nghi Hưu nói với Lỗ Mục công rằng:



- Muốn lui quân Tề, không dùng Ngô Khởi không xong!



Lỗ Mục công chỉ ầm ừ ngoài miệng, lấy làm phải nhưng vẫn không chịu

dùng. Đến khi nghe quân Tề đã chiếm mất Thành ấp, Công Nghi Hưu lại tâu

rằng:



- Tôi đã nói Ngô Khởi nên dùng, sao chúa công không theo ?



Lỗ Mục công nói:



- Ta vẫn biết Ngô Khởi là người tài giỏi, nhưng hắn lại kết duyên với

một người con gái họ Điền nước Tề. Tình người ta còn gì yêu hơn vợ

chồng, tài nào hắn không có ý thiên vị. Bởi vậy mà ta ngần ngại chưa dám quyết.



Công Nghi Hưu cáo từ lui về. Ngô Khởi đã chờ ở tướng phủ mà hỏi rằng:



- Quân Tề kéo sang nhiều lắm, chẳng hay chúa công đã tìm được tướng tài

chưa ? ngày nay tôi không dám khoe khoang mà tự tiến, nhưng chắc rằng

nếu cho tôi làm tướng thì quân Tề chẳng còn một mống nào trở về được!



Công Nghi Hưu nói:



- Tôi đã nói đến hai, ba lần, nhưng chúa công thấy ông kết hôn với họ Điền, vì thế mà nghi ngờ không quyết.



Ngô Khởi nói:



- Muốn làm cho chúa công khỏi nghi ngờ, điều ấy thực rất dễ!



Ngô Khởi liền về nhà hỏi vợ là Điền Thị rằng:



- Người ta có vợ, qúi ở chỗ nào ?



Điền Thị nói:



- Qúi ở chỗ ngừơi vợ biết trông nom công việc cửa nhà để giúp cho chồng làm nên kia khác.



Ngô Khởi nói:



- Chồng làm đến khanh tướng, quyền cao chức trọng, nức tiếng thơm danh,

thế mới thật là nên. Vợ có mong cho chồng được như thế không ?



Điền Thị nói:



- Có.



Ngô Khởi nói:



- Ta muốn cầu nàng một việc, nàng có giúp ta thì ta mới thành công được.



Điền Thị nói:



- Tôi là đàn bà, có đâu lại giúp được phu quân thành công.



Ngô Khởi nói:



- Nay quân Tề đánh Lỗ, vua Lỗ muốn cho ta làm tướng, chỉ vì ta kết hôn

với nàng là dòng dõi họ Điền ở nước Tề cho nên ghi ngờ mà không dùng.

Nếu ta được thủ cấp của nàng mà đem dâng vua Lỗ thì vua Lỗ không nghi

ngờ nữa, ta mới làm nên công danh được.



Điền Thị kinh sợ, vừa toan mở miệng nói thì Ngô Khởi đã tuốt gươm chém

đầu Điền Thị rơi xuống đất. Ngô Khởi lấy lụa bọc đầu Điền Thị đem vào

yết kiến Lỗ Mục công mà tâu rằng:



- Tôi có lòng báo quốc, chỉ vì vợ tôi mà chúa công nghi ngờ, nay tôi chém đầu vợ tôi, để tỏ là người một lòng vì nước Lỗ.



Lỗ Mục công có ý không được vui nói rằng:



- Quan đại phu lầm rồi!



Được ít lâu thì Công Nghi Hưu vào yết kiến. Lỗ Mục công bảo Công Nghi Hưu rằng:



- Ngô Khởi giết vợ để cầu làm tướng, thế là tàn nhẫn hết nước, con người như thế thật là khó lường!



Công Nghi Hưu nói:



- Ngô Khởi không qúi vợ mà ham công danh, nếu chúa công bỏ mà không dùng thì tất hắn lại giúi Tề.



Lỗ Mục công nghe lời cho Ngô Khởi làm đại tướng, Tiết Liễu và Thân Tướng làm phó tướng, đem hai vạn quân ra đánh quân Tề. Ngô Khởi từ khi làm

đại tướng, cơm ăn áo mặc cũng như các quân sĩ khác, nằm không giải nệm,

đi không ngồi xe, trông thấy quân sĩ khiêng vác nặng nề, cũng đến làm

hộ. Một tên quân có bệnh đau nhọt, Ngô Khởi thân hành chạy chữa thuốc

thang, rồi ghé miệng hú mủ cho nó. Quân sĩ cảm cái ơn Ngô Khởi, khác nào như tình cha con, đều giay tay mắm miệng xin cố sức đánh giặc. Quan

tướng quốc nước Tề là Điền Hoà đem đại tướng là Điền Kỵ và Đoản Bằng kéo quân thẳng tới phía nam nước Lỗ, nghe tin Ngô Khởi làm đại tướng nước

Lỗ, cười mà bảo rằng:



- Người ấy là rể họ Điền, chỉ nghề hiếu sắc, có biết việc quân lữ là cái gì! nước Lỗ đến ngày suy đốn, cho nên mới dùng người ấy.



Đến khi hai bên đóng đồn giáp nhau, Điền Hoà không thấy Ngô Khởi ra

khiêu chiến, mới mật sai người dò xem Ngô Khởi làm gì, thì Ngô Khởi đang cùng với một người hèn hạ nhất đám quân sĩ ấy giải chiếu xuống đất mà

ngồi, chia canh cùng ăn. Sứ giả về báo. Điền Hoà cười mà nói rằng:



- Tướng có tôn nghiêm thì quân mới sợ, quân có sợ thì mới chịu cố sức

đánh. Nay Ngô Khởi hành động như thế, còn dùng quân thế nào được, ta

chẳng lo gì!



Điền Hoà lại sai Trương Sửu giả cách sang xin giảng hoà, để dò thám xem

cach chiến thủ của Ngô Khởi ra làm sao. Ngô Khởi đem quân tinh nhuệ giấu ở phía ssau, rồi dàn những quân lão nhược ra, lại giả cách cung kính mà tiếp đãi Trương Sửu, Trương Sửu nói:



- Tôi nghe đồn tướng quân giết vợ đều cầu tướng, có phải thế không ?




- Con không lìa mẹ, vợ không lìa chồng.



Trâu Kỵ nói:



- Xin vâng! từ nay chúng tôi không dám rời bên cạnh vua.



Thuần Vu Khôn lại nói:



- Dùng gỗ cức làm bánh xe lại bôi thêm mỡ trơn, thế thì trơn lắm rồi,

nhưng nếu làm cái lỗ vuông thì cũng không thể nào mà chuyển vận được.



Trâu Kỵ nói:



- Xin vâng! tôi không dám làm điều gì trái nhân tình.



Thuần Vũ Khôn lại nói:



- Cán cung dẫu cứng đến đâu, cũng có lúc trễ; các dòng nước chảy ra bể, tự nhiên mà hợp.



Trâu Kỵ nói:



- Xin vâng! từ nay tôi phải yêu mến muôn dân.



Thuần Vu Khôn lại nói:



- Áo cầu lông chồn dẫu nát, không nên đem da chó mà vá vào.



Trâu Kỵ nói:



- Xin vâng! tôi xin kén chọn người giỏi mà dùng, không dám cho kẻ bất tài lẫn vào đó!



Thuần Vu Khôn nói:



- Trục bánh xe không so sánh từng phân từng thốn thì không dùng được;

cầm sắt không so sánh dây hoãn dây cập thì không thành luật được.



Trâu Kỵ nói:



- Xin vâng ! tôi xin sửa soạn pháp luật để giám sát những kẻ gian.



Thuần Vu Khôn nín lặng, sụp lay hai lạy rồi ra. Khi đã ra cửa, môn đồ của Thuần Vu Khôn hỏi rằng:



- Lúc tiên sinh mới vào yếtkiến quan tướng quốc thì sao tiên sinh đắc ý

thế, mà đến lúc lui ra thì sao tiên sinh lại chịu khuất mà sụp lạy như

vậy ?



Thuần Vu Khôn nói:



- Ta mới ngỏ ý thử năm điều, quan tướng quốc đều hiểu ý ta mà ứng khẩu

trả lời ngay được, thế là một bậc đại tài, ta không thể theo kịp.



Từ bấy giờ các biện sĩ nghe tiến Trâu Kỵ, không ai dám đến nước Tề. Trâu Kỵ cũng nghe lời nói Thuần Vu Khôn, mà hết lòng lo việc chính trị,

thường dò xét trong các bọn quan ấp để xem ai giỏi, ai không giỏi. Bấy

giờ các quan đại phu trong triều ai cũng khen quan đại phu đất A, mà chê quan đại phu đất Tức Mặc. Trâu Kỵ nói với Tề Uy vương, rồi sai người đi dò xét xem sự thực thế nào. Khi đã dò xét được sự thực rồi, Uy vương

cho triệu hai quan đại phu đất A và đất Tức Mặc đến. Quan đại phu đất

Tức Mặc đến truớc, Uy vương chẳng nói gì cả, các quan trong triều đều

ngơ ngác, không hiểu ra làm sao. Chưa được bao lâu, quan đại phu đất A

cũng đến. Uy vương truyền họp tất cả thần lại để định thưởng phạt. Triều thần ai cũng nghĩ thầm rằng:



- Quan đại phu đất A phen này tất được trọng thưởng, mà đại phu đất Tức Mặc thì sắp có tai vạ đến nơi!



Khi các quan văn vũ vào triều kiến cả rồi, Uy vương gọi quan đại phu đất Tức Mặc đến trước mặt mà bảo rằng:



- Từ khi nhà ngươi ra trấn thủ ở đất Tức Mặc, ngày nào ta cũng nghe thấy những lời chê bai. Ta sai người đến dò xét đất Tức Mặc thì thấy ruộng

nương mở rộng, nhân dân giàu có, việc quan không chậm trễ, cả một phương ấy được yên. Thế là bởi nhà ngươi chuyên lòng trị dân, mà không chịu lễ đút những người tả hữu của ta, thành ra bị họ chê bai đó. Nhà ngươi

thật là một viên quan giỏi.



Nói xong, liền gia phong cho, rồi lại gọi quan đại phu đất A đến mà bảo rằng:



- Từ khi nhà ngươi ra trấn thủ đất A, ngày nào ta cũng nghe thấy những

lời khen ngợi. Ta sai người đến dò xét đất A thì thấy ruộng nương bỏ

hoang, nhân dân đói rét, hôm trước quân Triệu đến xâm lấn bờ cõi mà nhà

ngươi không biết cứu. Thế là nhà ngươi chỉ đem của đút lót những người

tả hữu của ta, thành ra được họ khen ngợi như vậy. Nhà ngươi thật là một viên quan rất dỡ.



Quan đại phu đất A sụp lạy xin đổi lỗi. Uy vương không nghe, truyền lực

sĩ đem vạc dầu ra nấu lên. Vạc dầu đang sôi sùng sục, Uy vương sai trói

quan đại phu đất A mà bỏ vào. Lại bắt cả những người xưa nay vẫn khen

quan đại phu đất A mà chê quan đại phu đất Tức Mặc hàng mấy mươi người

đến mà trách mắng rằng:



- Các ngươi đều là người tả hữu gần ta, tức là hai mắt của ta, các ngươi lại tham của ăn lễ, phải nói ra trái, trái nói ra phải, để lừa dối ra,

thế thì ta còn dùng các ngươi được việc gì nữa! nên đem bỏ vào vạc dầu

cả.



Chúng đều khóc lóc kêu van. Tề Uy vương vẫn còn hầm hầm nổi giận, chọn

lấy hơn mười người, toàn là những người xưa nay mình có lòng thân yêu

đem bỏ vạc dầu. Mọi người đều run sợ. Từ bấy giờ Tề Uy vương kén chọn

những người hiền tài, cho đi trấn thủ các quận. Đàn Tử đi trấn thủ Nam

thành để chống cự với Sở; Điền Miện đi trấn thủ Cao Đường để chống cự

với Triệu; Kiếm Phu đi trấn thủ Từ Châu để chống cự với Yên. Còn quan tư khấu và tư mã, cũng đều chọn được người giỏi cả, vì thế mà trong nước

cường thịnh, chư hầu đều phải kiêng. Uy vương đem đất Hạ Bì phong cho

Trâu Kỵ mà bảo rằng:



- Làm thành được cái chí của ta là nhờ công nhà ngươi đó. Ta đặt tên cho nhà ngươi là Thành hầu.



Trâu Kỵ tạ ân xong lại tâu rằng:



- Trong ngũ bá thì Tề Hoàn công và Tấn Văn công là thịnh hơn cả, mà sở

dĩ như thế, là nhờ về cái tiếng biết tôn thiên tử nhà Chu. Nay nhà Chu

dẫu suy mà chín cái đinh vẫn còn, sao đại vương không vào triều thiên tử nhà Chu, để mượn cái uy lệnh thiên tử mà sai khiến chư hầu. Nếu được

như vậy thì sự nghiệp của đại vương, cũng chẳng kém gì Tề Hoàn công và

Tấn Văn công thuở trước.



Uy vương nói:



- Ta đã xưng vương, có lẽ nào Tề vương lại vào triều Chu vương!



Trâu Kỵ nói:



- Ta xưng vương nghĩa là để tỏ rằng ta hùng trưởng hơn như hầu, chứ

không phải xưng vương để đối địch với thiên tử. Khi đại vương vào triều

thiên tử, hãy tạm xưng Tề hầu, như thế thì thiên tử tất yêu cái đức

khiêm cung của đại vương, mà gia phong cho đại vương vậy.



Tề Uy vương bằng lòng, tức khắc vào triều thiên tử nhà Chu. Bấy giờ là

năm thứ 6 đời Chu Liệt vương, nhà Chu suy yếu, đã lâu không thấy các

nước vào triều, nay thấy Tề Uy vương đến thì trên dưới đều vui vẻ mừng

rỡ. Chu Liệt vương đem hết các đồ châu báu ra tặng cho Tề Uy vương. Khi

Tề Uy vương từ nhà Chu trở về nước Tề, ai trông thấy cũng ca tụng là

người có hiền đức. Bấy giờ thiên hạ có bảy nước lớn là Tề, Sở, Ngụy,

Triệu, Hàn, Yên và Tần. Bảy nước ấy đất rộng binh cường, đại lược đều

nhau; còn các nước khác như nước Việt, dẫu có xưng vương, nhưng mỗi ngày một suy yếu, đến như Tống, Lỗ, Vệ và Trịnh thì lại càng không đáng nói

đến. Từ khi Tề Uy vương làm bá chủ thì SỞ, Nguỵ, Hàn, Triệu và Yên, năm

nước ấy đều chịu kém nước Tề, trong khi hội họp vẫn tôn nước Tề làm chủ

minh, chỉ có Tần là một nước xa lánh về phía tây Nhung, các nước Trung

quốc thường khinh bỉ, không hay thông hiếu.



Đời Tần Hiến công bỗng có mưa vàng trong ba ngày, quan thái sử nhà Chu tên là Thiên than rằng:



- Đất nước Tần nguyên là của nhà Chu chia cho, chỉ hơn trăm năm thì tất

lại hợp, mà sẽ có đời nên nghiệp bá vương. Nay trời mưa vàng ở nước Tần, tức là cái điềm ấy đó!



Tần Hiến công mất, con là Tần Hiếu công lên nối ngôi. Tần Hiếu công lấy

việc không được dự hội với Trung quốc làm xấu hổ, mới hạ lệnh cầu hiền.

Lệnh rằng:



"Các tân khách và triều thần ai có mưu kế gì lạ làm cho nước Tần được

cừơng thịnh thì ta xin dùng làm đại thần và phong cho đại ấp".