Đông Chu Liệt Quốc

Lại nói Tô Tần, Trương Nghi từ khi từ tạ Qủi Cốc tiên sinh xuống núi,

Trương Nghi thì về nước Ngụy, Tô Tần thì về Lộc Dương. Ở nhà Tần còn mẹ

già, một anh, hai em, anh mất sớm, chỉ còn người chị dâu ở goá, hai em

là Tô Đại, Tô Lệ. Mấy năm cách mặt, ngày nay lại gặp, cả nhà ai nấy đều

vui mừng. Vài ngày sau, Tô Tần muốn đi chơi các nước, mới xin mẹ già cho bán gia tài để làm hành phí, mẹ già, chị dâu và vợ hết sức can ngăn,

nói rằng:



- Quí Tử không chịu cày cấy, buôn bán làm ăn, chỉ muốn đem mấy tấc lưỡi

để kiếm giàu sang, bỏ cái nghiệp đã thành, cầu cái lợi chưa được, sau

này nghèo túng, còn hối sao được ?



Tô Đại, Tô Lệ cũng nói rằng:



- Anh nếu giỏi thuật du thuyết, sao không đến thuyết ngay Chu vương,

cũng có thể thành danh được, ở bản hương, cần gì phải đi đâu xa ?



Tô Tần bị cả nhà ngăn trờ, bèn đến xin yết kiến Chu Hiến vương, bày tỏ

cái thuật tự cường, vương mời ở lại quá xá; tả hữu đều biết Tô Tần vốn

là con nhà làm ruộng, ngờ là người chỉ nói hão huyền, không có thực

dụng, không chịu cất nhắc với Chu Hiến vương. Tô Tần lưu ở quán xá đến

hơn năm trời không thể tiến thân được, bực tức bỏ về nhà, bán hết gia

sản được một trăm dật hoàng kim, may một cái áo cầu lông điêu mà đen,

sắm sửa xe ngựa, có đủ kẻ hầu người hạ, rồi du lịch các nước, xem các

hình thể núi sông và phong tục nhân dân, rõ hết các điều lợi hại trong

thiên hạ. Như thế đến vài năm, mà vẫn chưa gặp được vua nào biết dùng;

Tô Tần nghe nói Vệ Ưởng được phong làm Thương Quân, được Tần Hiếu công

tin dùng lắm, bèn đi sang Hàm Dương, nhưng đến nơi thì Tần Hiếu công đã

mất, Thương Quân cũng chết, bèn xin vào yết kiến Huệ Văn vương. Huệ Văn

vương cho triệu Tần vào trong điện hỏi rằng:



- Tiên sinh không quản nghìn dặm xa xôi mà đến tệ ấp chẳng hay có điều gì dạy bảo quả nhân ?



Tô Tần thưa rằng:



- Tôi nghe nói đại vương đòi chư hầu cắt đất để hiến cho nước Tần, ấy có phải muốn ngồi yên mà kiêm tính cả thiên hạ chăng ?



Huệ vương nói:



- Phải.



Tần nói:



- Đại vương đông có Hàm Cốc, Hoàng Hà, tây có Hán Trung, nam có Ba Thục, bắc có Hồ Lạc, bốn mặt đều là thiên hiểm, đồng ruộng tốt có nghìn dặm,

quân lính giỏi có trăm vạn. Trên thì có cái đức của đại vương, dưới thì

có ức triệu sĩ dân, dựa vào đó, tôi xin hiến mưu ra sức làm cho đại

vương kiêm tính được chư hầu, thống nhất được thiên hạ thay nhà Chu mà

xưng đế dễ như trờ bàn tay. Có lẽ nào cứ khoanh tay ngồi yên mà thành sự được ?



Huệ Văn vương vừa mới giết Thương Ưởng, trong lòng vẫn ghét những tay du thuyết, bèn từ chối rằng:



- Quả nhân nghe nói lông cánh chưa đủ thì không thể bay cao. Những lời

nói của tiên sinh, tiếc rằng quả nhân ngày nay chưa đủ sức làm, vậy xin

đợi vài năm nữa, binh lực đủ, bấy giờ sẽ bàn tới việc ấy.



Tô Tần lui ra, lại đem cái thuật của tam vương ngũ bá dùng công chiến mà được thiên hạ chép thành một cuốn sách dày, cộng hơn mười vạn chữ, hôm

sau đem dâng Tần vương. Tần vương cũng có xem, nhưng tuyệt nhiên không

có gì lưu dụng Tô Tần. Tô Tần lại đến yết kiến tướng quốc Công tôn Diễn, lại có lòng ghen tài, không chịu dẫn tiến, Tô Tần ở lại nước Tần hơn

một năm, trăm dật hòang kim đều đã dùng hết, chiếc áo cầu lông điêu màu

đen cũng rách tướp ra, không còn biết xoay vào đâu, phải bán xe ngựa và

đầy tớ lấy liền làm lộ phí, rồi quẩy khăn gói đi bộ về nhà. Mẹ già thấy

bộ Tô Tần lúng túng thì đem lời mắng nhiếc; vợ đang dệt cửi trông thấy

cứ ngồi yên, chẳng chạy ra chào hỏi; Tần đói quá, xin chị dâu cho cơm

ăn, chị dâu chối là nhà không có củi, không chịu nấu cơm cho ăn. Tần

chảy nước mắt nói rằng:



- Người ta mà nghèo hèn thì vợ không còn coi là chồng, chị dâu không còn coi là em, mẹ không còn coi là con nữa. Đó là cái tội của ta!



Rồi lục tìm trong hòm sách, được quyển "thái công âm phù" sực nhớ ra

rằng Quỉ Cốc có nói du thuyết không gặp, chỉ nên đọc kỹ cuốn sách này,

thì tự khắc có tiến ích. Bèn đóng cửa xem sách, suy tìm nghĩa kín cho kỳ được, ngày đêm không nghỉ;, đêm mỏi mệt quá muốn ngủ, thì tự cầm dùi

đâm vào đùi máu chảy khắp chân. Khi đã hiểu hết nghĩa lý tinh vi trong

sách, lại đem hình thế các nước xem xét kỹ càng, như thế trong một năm,

đại thể thiên hạ như được nắm trong bàn tay, liền tự an ủi rằng:



- Tần này đã có cái sức học như thế, nay đem ra mà du thuyết với vua các nước, há lại chẳng thấy được ngôi khanh ngôi tướng, làm nên giàu sang ư ?



Tần bèn sai bảo hai em là Đại, Lệ rằng:



- Sự học của ta đã thành, có thể lấy được giàu sang như bỡn, các em nen

giúp ta món tiền hành lý để ta đi du thuyết các nước, nếu có ngày xuất

thân ta sẽ dắt các em.



Lại đem quyển "âm phù" giảng giải cho hai em. Đại, Lệ cũng đều hiểu

biết, nên giúp cho Tần món tiền hành lý. Tần từ biệt mẹ, vợ và chị dâu,

muốn đi sang nước Tần nhưng lại nghĩ rằng:"Ngày nay trong bảy nước chỉ

có nước Tần là mạnh hơn cả, có thể giúp nên đế nghiệp, nhưng trước khi

vua Tần đã không chịu dùng ta, nay lại đến, nếu lại như trước, thì còn

mặt mũi nào trở về làng cũ nữa ? Bèn nghĩ một kế làm cho các nước đồng

lòng hợp sức với nhau để nước Tần trở nên cô thế. Nghĩ vậy bèn sang nước Triệu, bấy giờ Triệu Túc hầu ở ngôi, em trai là công tử Thành làm tướng quốc, gọi là Phụng Dương, Phụng Dương quân không thích nghe; Tần bèn bỏ Triệu đi sang Yên, xin vào yết kiến Yên Văn công, nhưng các người tả

hữu chẳng ai nói giúp; ở hơn một năm, tiền lương đã cạn, phải nhịn đói ở nhà trọ; người trong nhà trọ động lòng thương, cho vay một trăm đồng

tiền, Tần nhờ đó mà có cái ăn. Bỗng gặp lúc Yên Văn công đi chơi, Tần

phủ phục ở bên đường. Văn công hỏi họ tên, biết là Tô Tần, mừng mà nói

rằng:



- Nghe nói tiên sinh năm trước dâng một tập thư mười vạn chữ cho vua

Tần, quả nhân lòng hâm mộ, tiếc vì không được tập thư ấy, nay tiên sinh

hạ cố đến, thực là may cho nước Yên lắm!



Nói rồi bèn quay xe về triều, cho triệu Tần vào, cúi đầu mà xin lời dạy bảo. Tô Tần tâu rằng:



- Đại vương ở trong hàng chiến quốc, đất vuông hai nghìn dặm, binh giáp

vài mươi vạn, xe sáu trăm cỗ, ngựa sáu nghìn con, nhưng so với Trung
hầu. Giả xá nhân liền từ biệt ra đi. Nghi chảy nước mắt nói:



- Trước đây tôi bị khốn ách quá, nhờ có anh giúp sức mới được hiển đạt ở nước Tần này, còn đang mong báo lại ơn sâu, sao anh đã vội đi như thế ?



Giả xá nhân nói:



- Không phải tôi có thể biết được ngài, biết ngài chính là Tô tướng quốc đấy.



Nghi kinh ngạc hồi lâu nói rằng:



- Anh đem tiền của giúp tôi, sao lại nói là Tô tướng quốc ?



Giả xá nhân nói:



- Tô tướng quốc đang xướng lên thuyết "hợp tung", lo Tần đánh Triệu thì

hỏng mất việc ấy, bèn nghĩ kiếm một người có thể cầm được quyền bính ở

Tần, nhưng ngoài ngài ra thì không có ai làm được việc ấy, nên sai tôi

giả làm lái buôn, mời ngài sang Triệu, lại sợ ngài mới đuợc thành tựu

nhỏ mà đã yên phận cho nên cố ý bạc đãi ngài khiến ngài phải tức giận.

Quả nhiên ngài nẩy cái ý đi sang Tần; tướng quóc lại đưa nhiều vàng bạc

cho tôi, dặn tôi để ngài được tha hồ tiêu dùng, cốt làm sao cho ngài

phải cầm đuợc quyền bính nước Tần mới thôi. Nay ngài đã đắc dụng ở Tần

rồi, tôi phải về ngay để báo cho Tô tướng quốc biết.



Trương Nghi than rằng:



- Thế là ta bấy lâu ở trong cái thuật của Qúi Tử mà không biết, ta thực

không bằng Qúi Tử nhiều lắm, phièn ngươi cảm ơn Quí Tử giúp, nói là suốt đời Quí Tử, ta không dám nói đến hai chữ "đánh Triệu" để báo lại cái ân sâu Qúi Tử đã gây dựng cho ta.



Giả xá nhân về báo Tô Tần, Tần vào tâu ngay với Triệu Túc hầu rằng:



- Quả nhiên nước Tần không dám ra quân nữa!



Rồi đó đi sang Hàn, vào yết kiến Tuyên Huệ công, nói rằng:



- Nước Hàn rộng hơn chín trăm dặm, có vài mươi vạn quân, những cung mạnh nỏ cứng ở trong thiên hạ, đều ở nước Hàn mà ra cả. Nay đại vương thờ

Tần, Tần tất đòi cắt đất làm tin, sang năm sẽ lại đòi nữa, đất cát của

Hàn có hạn mà lòng tham của Tần vô cùng; hai ba lần Hàn phải cắt đất thì đất Hàn hết mất. Tục ngữ có nói:"thà làm đầu gà, chớ làm đuôi trâu",

đại vương có đức hiền, lại có quân mạnh, mà chịu cái tiếng đuôi trâu,

tôi lấy làm xấu hổ lắm.



Tuyên Huệ công nói:



- Quả nhân xin đem cả nước mà nghe lời dạy của tiên sinh, theo như ước của vua Triệu đã định.



Rồi cũng tặng Tô Tần trăm dật hoàng kim, Tô Tần lại lần lượt đi đến các

nước Ngụy, Sở, Tề, đến nước nào cũng nói rõ các lẽ lợi hại của nước ấy,

kết cục bảo nên cùng liên hợp cho mạnh sức để chống lại nước Tần. Vua

nước nào cũng lấy làm phải và xin theo như kế "hợp tung" của Tô Tần. Tần liền về báo với Triệu Túc hầu. Khi Tần đi qua Lạc Dương, các nước đều

sai sứ đi tiễn, nghi trượng cờ quạt, tiền hô hậu ủng, xe ngựa và xe chở

đồ nặng liên tiế đến hai mươi dặm không hết, uy nghi không khác gì đấng

vương giả; đi dọc đường, các quan viên đều ra lạy chào. Chu Hiến vương

nghe Tô Tần sắp đến, sai người quét dọn đường xá sạch sẽ và bày cung

trướng ở ngoài châu thành để đón. Bà mẹ già của Tần đều nghiêng mắt

không dám trông lên, phủ phục cả ở ngoài bãi để đón. Tô Tần ngồi ở trong xe, hỏi chị dâu rằng:



- Trước kia chị không nấu cơm cho tôi ăn, sao ngày nay lại cung kính quá như thế ?



Người chị dâu nói:



- Tôi thấy Qúi Tử ngày nay ngôi cao và tiền nhiều, nên tôi kính sợ.



Tô Tần ngậm ngùi than rằng:



- "Tình đời xem ấm lạnh giá người thành thấp cao", ta ngày nay mới biết sự giàu sang là cần phải có lắm!



Rồi sai lấy xe chở các người thân thuộc cùng về làng cũ, làm một toà nhà lớn, hợp cả họ lại cùng ở, chia nghìn vàng cấp cho các người họ hàng.

Em trai Tần là Đại, Lệ hâm mộ sự giàu sang của anh, cũng học sác Âm phù

và thuật du thuyết. Tần ở nhà mấy hôm, rồi lại lên xe sang Triệu, vua

Triệu phong làm Võ An quân, sai sứ đi ước với vua năm nước Tề, Sở, Ngụy, Hàn, Yên, đều đến họp ở Hằng Thủy, Tô Tần cùng vua Triệu đến đó trước,

đắp đàn đặt vị thứ để đợi chư hầu. Đến kỳ, vua các nước đều lần lượt

đến, chiếu vị thứ đứng xếp hàng ở trên đàn, Tô Tần ở dưới thềm bước lên, khải cáo với sáu vua rằng:



- Các ngài đều là nước lớn ở Sơn Đông, vị đến tước vương, đất rộng quân

nhiều, đều đủ tự mình xưng hùng cả. Nước Tần là một tên phu chăn ngựa

cậy mạnh mà lấn hiếp các nước, vậy các ngài có cúi đầu mà thờ Tần được

không ?



Chư hầu đều nói:



- Không chịu thờ Tần, xin theo lời dạy của tiên sinh.



Tô Tần nói:



- Cái kế "hợp tung" chống Tần trước đây tôi đã tỏ bày với các quân hầu

rồi, ngày nay các quân hầu nên cùng quyệt máu ăn thề kết làm anh em,

điều cần nhất là phải cứu nhau trong lúc hoạn nạn.



Sáu vua đều chắp tay nói rằng:



- Xin vâng theo lời dạy!



Tần bèn bưng cái mâm mời sáu vua lần lượt quyệ máu, bái cáo trời đất và

tổ tôn sáu nước, một nước trái thề, năm nước cùng đánh, viết lời thề làm sáu bản, mỗi nước giữ một bản, rồi cùng dự tiệc yến. Vua Triệu nói là

Tô Tần đã có công định đại kế giữ yên sáu nước, nên phong cho tước cao,

khiến có thể qua lại cả sáu nước, để giữ bền điều ước "hợp tung". Vua

sáu nước đều cho là phải, rồi các vua họp phong Tô Tần làm "tung ước

trưởng", kiêm đeo ấn tướng sáu nước, bài vàng, guơm báu, thống hạt thần

dân sáu nước. Mỗi vua lại ban cho Tô Tần trăm dật hoàng kim, mười cỗ

ngựa tốt, Tô Tần tạ ân, các vua đều về nước, còn Tô Tần lại theo Túc hầu về nước Triệu.