Đông Chu Liệt Quốc

Phạm Chuy tên tự là Thúc, quê ở Đại Lương, có tài bàn trời

nói đất, có chí định nước yên dân, muốn làm quan với vua Nguỵ, nhưng vì nhà

nghèo không có ai tiến dẫn, bèn trước đến xin theo hầu quan trung đại phu là Tu

Giả, được làm xá nhân. Trước kia vì Tề Mân vương vô đạo. Nhạc Nghị họp bốn nước

cùng đánh Tề, Nguỵ cũng phái quân gíup Yên; đến khi Điền Đan phá được quân Yên

mà khôi phục nước Tề, Tương vương lên ngôi, vua Nguỵ sợ Tề báo thù, bèn cùng

nước Tề, Tương vương lên ngôi, vua Nguỵ sợ Tề báo thù, bèn cùng tướng quốc là

Nguỵ Tề bàn kế, sai Tu Gỉa sang Tề thông hiếu. Giả đem Phạm Chuy đi theo. Tương

vương hỏi Tu Giả rằng :



- Xưa kia tiên vương ta cùng Nguỵ hợp

quân đánh Tống thực là đồng thanh đồng khí, vậy mà khi người Yên tuyệt diệt nước

Tề, Nguỵ thực có dự vào, quả nhân nghĩ cái thù của tiên vương, đang còn nghiến

răng đau ruột. Nay Nguỵ lại đem lời nói suông đến dụ quả nhân, Nguỵ thực là phản

phúc vô thường, làm sao quả nhân dám tin ?



Tu Giả không biết đáp

thế nào, Phạm Chuy đứng bên thay lời mà nói rằng :



- Đại vương

nói sai rồi. Trước kia quả nhân theo Tề đánh Tống là vâng mệnh quý quốc đó. Vốn

hẹn với nhau chia ba nước Tống, thế mà quý quốc bội ước, một mình lấy cả đất đai

nước Tống. Không những thế, mà lại còn đem quân đánh phá nước chúng tôi. Đó là

một điều thất tín của nước Tề. Chư hầu sợ Tề kiêu bạo, nên phải thân cận với

Yên; trận đánh ở Tế Tây, cả năm nước cùng chung một kẻ thù, có một mình gì nước

chúng tôi ? Nước chúng tôi không nỡ làm quá, nên không dám theo quân Yên đến Lâm

Tri, đó là tệ ấp có lễ với nước Tề vậy. Nay đại vương anh võ hơn đời, báo thù

rửa hổ, rạng mở nền vua, quả nhân cho là cái công nghiệp to tát của Hoàn, Uy tất

lại lập nên, có thể che được cái lỗi của Mãn vương mà để phúc lại đến vô cùng,

cho nên sai hạ thần là Gỉa này đến nối lại tình giao hiếu ngày trước, e rằng cái

dấu xe đổ của Mãn vương lại thấy ở ngày nay vậy!



Vua Tề ra ý sợ,

đứng lên tạ rằng :



- Đó là lỗi của quả nhân !



Liền hỏi Tu Giả người ấy là ai.



Tu Giả nói :



- Đó là xá nhân của hạ thần tên là Phạm Chuy.



Vua Tề ngoảnh nhìn hồi lâu, rồi sai đưa Tu Giả ra ngoài công

quán, cung đãi rất hậu; lại sai người ngầm bảo Phạm Chuy rằng :



- Quả nhân mến đại tài của tiên sinh, muốn lưu tiên sinh ở Tề

dùng làm khách khanh, mong rằng tiên sinh chớ từ chối.



Phạm Chuy

từ rằng :



- Hạ thần với sứ giả cùng đi mà không cùng về là bất

tín vô nghĩa, thì còn làm người thế nào được nữa !



Vua Tề lại

càng yêu trọng, sai người đem cho Phạm Chuy mười cân hoàng kim và trâu, rượu.

Chuy cố từ chối không nhận, sứ giả hai ba lần tỏ bày cái ý kính mến của vua Tề,

nhất định không chịu trở về, Chuy bất đắc dĩ phải nhận trâu, rượu mà trả lại

vàng. Sứ giả lấy làm kính phục rồi ra về.



Nào ngờ có người đã

đem việc ấy nói với Tu Giả, Tu Giả đòi Phạm Chuy đến hỏi rằng :



- Sứ Tề đến làm gì thế ?



Phạm Chuy nói :



- Vua Tề đem mười cân vàng và trâu, rượu cho tôi, tôi không dám

nhận, nài ép mãi, tôi chỉ lấy có trâu, rượu mà thôi.



Tu Gỉa nói

:



- Vì cớ gì mà vua Tề lại cho nhà ngươi ?



Chuy

nói :



- Tôi không biết, hoặc giả thấy tôi là người tả hữu của

đại phu, nên kính đại phu mà đoái đến tôi chăng !



Tu Giả nói :



- Lễ vật không đem cho sứ giả mà lại chỉ cho riêng nhà ngươi,

tất là nhà ngươi có tư thông gì với Tề ?



Phạm Chuy nói :



- Vua Tề trước có sai sứ mời tôi ở lại làm khách khanh, tôi cự

tuyệt, lấy điều tín nghĩa tự thề, khi nào tôi lại dám tư thông !



Tu Gỉa càng đem lòng ngờ. Sứ mệnh đã xong, Tu Giả cùng Phạm Chuy

trở về Nguỵ. Giả bèn nói với tướng quốc Nguỵ Tề rằng :



- Vua Tề

muốn lưu xá nhân của tôi là Phạm Chuy làm khách khanh, lại tặng vàng và trâu,

rượu, tôi ngờ là Chuy có đem việc kín trong nước bảo cho Tề biết, nên mới được

vua Tề ban cho hậu như thế !



Nguỵ Tề cả giận, bèn họp tân Khách,

sai người bắt Phạm Chuy để tra hỏi.



Chuy đến phủ phục ở dưới

thềm. Nguỵ Tề thét hỏi rằng :



- Mày đem việc mật mà nói với nước

Tề phải không ?



Phạm nói :



- Khi nào tôi dám

thế!



Nguỵ Tề hỏi :



- Nếu mày không tư thông gì

với Tề, sao vua Tề lại muốn lưu mày lại ?



Chuy nói :



- Việc lưu lại quả có, nhưng Chuy này không theo.



Nguỵ Tề nói :



- Vậy thế vàng và trâu, rượu, sao

mày lại nhận ?



Chuy nói :



- Sứ giả cứ ép mãi, sợ

phất ý vua Tề, bất đắc dĩ tôi chỉ nhận có trâu, rượu, còn mười cân vàng thực sự

tôi không lấy.



Nguỵ Tề hầm hừ rồi hét to rằng :



- Thằng giặc bán nước lại còn già mồm cãi, dù vua Tề chỉ cho

trâu, rượu cũng không phải là không có cớ !



Bèn gọi ngục tốt

trói Phạm Chuy lại, bảo đánh đủ một trăm roi, bắt phải cung nhận tội thông Tề.



Phạm Chuy nói :



- Tôi thực không có sự tư thông,

thì biết cung xứng điều gì ?



Nguỵ Tề càng giận nói rằng :



- Đánh chết thằng này cho ta, chớ để lại cái mầm tai hoạ !



Ngục tốt cứ lệnh truyền, đánh lấy đánh để. Chuy bị đánh gãy cả

răng, máu chảy đầy mặt, đau quá không chịu được, gào khóc kêu oan. Các tân khách

thấy tướng quốc đang cơn cả giận, không dám khuyên can. Nguỵ Tề sai lính hầu một

mặt dùng chén lớn rót rượu uống, một mặt sai ngục tốt giơ roi đánh mãi từ giờ

thìn đến giờ mùi. Phạm Chuy bị đánh, khắp mình thâm tím, máu thịt dây cả ra đất;

xương sườn cũng bị gãy, đánh "cắc" một tiếng. Chuy kêu rú lên rồi chết ngất đi.

Lính hầu bẩm là Phạm Chuy chết rồi. Nguỵ Tề chạy xuống nhìn xem, thấy Chuy gãy

răng và xương sườn, khắp mình không còn chỗ nào không có vết roi, nằm thẳng

trong vũng máu, không cựa quậy, thì chỉ mặt mà mắng rằng :



-

Thằng giặc bán nước, chết thực đáng kiếp nhé! Đáng để làm gương cho kẻ sau !



Rồi sai ngục tốt lấy mê cói cuốn chặt cái thây lại, khiêng để

trong chuồng xí, bảo tân khách đại tiện, tiểu tiện lên trên, chớ để cho nó được

làm con ma trong sạch. Chẳng mấy chốc trời đã tối. Phạm Chuy mạng còn chưa

tuyệt, đã chết mà lại sống lại, từ trong mê cói giương mắt nhìn trộm, chỉ thấy

một tên lính đứng canh giữ bên cạnh. Phạm Chuy thở dài một tiếng. Tên lính nghe

thấy vội chạy lại xem, Phạm Chuy bảo rằng :



- Tôi bị thương nặng

thế này, dẫu có tạm tỉnh cũng không sao sống được, nếu anh có cách nào khiến cho

tôi được chết ở nhà tôi, để được khâm liệm, thì nhà tôi có vài lạng vàng xin

biếu cả anh để tạ ơn.



Tên lính canh tham lợi, bảo rằng :



- Vậy thì nhà ngươi lại cứ làm như chết rồi, ta sẽ vào bẩm.
Tu Gỉa

hớn hở lên xe, Phạm Chuy cầm cương, mọi người đi đường, trông thấy thừa tướng

đánh xe đi, hoặc chắp tay đứng ra bên đường, hoặc chạy tránh xa. Tu Giả cứ ngỡ

là họ kính trọng mình, có biết đâu là họ vì Phạm Chuy. Khi xe đến trước tướng

phủ. Phạm Chuy nói :



- Đại phu hãy đợi một lát ở đây, tôi xin

vào bẩm trước, nếu thừa tướng cho phép, thì có thể vào được.



Phạm Chuy theo cửa phủ đi vào. Tu Giả xuống xe đứng ở ngoài cửa,

đợi rất lâu, nghe trong phủ nổi hiệu trống, lính hầu hô vang lên rằng thừa tướng

đã ra công đường. Thuộc lại, xá nhân, đi lại tấp nập, mà không thấy bóng Phạm

Chuy đâu. Tu Gỉa liền hỏi tên lính canh cửa rằng :



- Lúc nãy có

người bạn tôi là Phạm thúc vào bẩm trước với thừa tướng đã lâu không thấy ra,

nhà ngươi có thể vào giúp tôi được không ?



Tên canh cửa hỏi :



- Phạm thúc vào lúc nào ?



Tu Giả nói :



- Đó là người đánh xe cho tôi lúc đến đây !



Tên

canh cửa nói :



- Người đánh xe ấy tức là Trương thừa tướng, thừa

tướng đi lẻn qua ngoài quán dịch thăm bạn, cho nên giả làm người thường mà đi,

sao lại bảo là Phạm thúc ?



Tu Giả nghe nói như người đang ngủ

bỗng nghe tiếng sét dữ dội, trống ngực đánh thình thình, nói rằng :



- Ta bị Phạm thúc đánh lừa, chết đến nơi rồi !



Càng nghĩ càng sợ, đành phải lột áo cởi đai, trút mũ, đi chân

không, quì ở ngoài cửa, nhờ lính canh cửa vào nói giúp rằng kẻ có tội nước Nguỵ

là Tu Giả ở ngoài xin chịu tội chết. Hồi lâu nữa, có lệnh thừa tướng cho đòi

vào. Tu Giả lại càng sợ, cúi đầu, quì gối mà đi, theo cửa bên đi vào, thẳng đến

trước thềm, dập đầu, luôn miệng nói tội đáng chết. Phạm Chuy uy phong lẫm liệt,

ngồi trên công đường hỏi rằng :



- Mày biết tội chưa ?



Tu Gỉa phủ phục thưa rằng :



- Tôi biết tội rồi.



Phạm Chuy nói :



- Mày có bao nhiêu tội ?



Tu Gỉa nói :



- Dù nhổ hết tóc tôi để kể, tội tôi

cũng chưa hết.



Phạm Chuy nói :



- Mày có ba tội.

Vì mỗ mã tiên nhân ta ở Nguỵ, nên ta không muốn làm quan ở Tề, vậy mà mày lại

nghĩ ta tư thông với Tề, nói bậy với Nguỵ Tề để nó căm giận ta, đó là một tội.

Đang khi Nguỵ Tề nổi cơn giận, đánh ta đến gãy răng, gãy xương, mày không hề can

ngăn đó là hai tội. Đến khi ta đau quá ngất đi, bị bỏ vào chuồng xí, mày lại đem

tân khách ra mà đái vào tao; xưa kia đức Trọng Ni không làm điều thái quá, sao

mày lại quá nhẫn tâm báo cái thù trước, nhưng thấy mày thươngta rét mà cho áo,

còn có lòng yêu đến người cũ, nên ta rộng dong cho được toàn tính mệnh, mày phải

nên biết ơn ta !



Tu Giả dập đầu lạy tạ mãi không thôi. Phạm Chuy

xua tay đuổi đi. Tu Giả khúm núm đi ra, từ đó người Tần mới biết thừa tướng

Trương Lộc tức là Phạm Chuy người Nguỵ, trá hình đến nước Tần. Hôm sau Phạm Chuy

vào chầu vua Tần, nói nước Nguỵ sợ hãi, sai sứ xin hoà, không dám đánh nhau, đó

đều do oai đức của vua Tần mà được. Vua Tần cả mừng, Phạm Chuy lại tâu rằng :



- Hạ thần có cái tội khi quân, xin đại vương tha thứ cho mới dám

nói.



Vua Tần nói :



- Khanh có điều gì cứ nói,

quả nhân không bắt tội.



Phạm Chuy tâu rằng :



-

Hạ thần thực không phải Trương Lộc, chính là Phạm Chuy người Nguỵ đó. Từ bé thần

mồ côi, nhà nghèo, phải theo quan trung đại phu nước Nguỵ là Tu Giả làm xá nhân,

rồi cùng Giả sang sứ Tề. Vua Tề có đem vàng cho riêng hạ thần, hạ thần từ chối

không nhận, không ngờ Tu Giả về nói với tướng quốc Nguỵ Tề, đem hạ thần ra đánh

đến chết. May mà hạ thần sống lại, đổi tên là Trương Lộc, chạy trốn sang Tần,

mong ơn đại vương cho được làm thừa tướng. Nay Tu Giả đã phụng sứ đến đây, họ

tên thực của hạ thần đã lộ ra, cần phải lại theo như cũ, cúi mong đại vương

thương mà xá tội cho !



Vua Tần nói :



- Quả nhân

không biết khanh bị oan như thế ! Nay Tu Giả đã đến, thì nên chém đầu để thoả

lòng căm giận của khanh.



Phạm Chuy nói :



- Tu

Gỉa vì việc công mà đến; từ xưa hai nước giao binh, không chém sứ gỉa của nhau,

phương chi lại là đến để cầu hoà. Hạ thần há dám vì thù riêng mà làm hại nghĩa

công! Vả lại, kẻ nhẫn tâm giết hạ thần chính là Nguỵ Tề, chứ không phải Tu Giả.



Vua Tần nói :



- Khanh trước nghĩ đến việc công

rồi sau mới nghĩ đến việc tư, có thể nói là người đại trung. Cái thù Nguỵ Tề,

quả nhân sẽ báo cho khanh nghĩ xử.



Phạm Chuy tạ ơn lui ra. Vua

Tần chuẩn lời cầu hoà của Nguỵ. Tu Giả vào từ biệt Phạm Chuy, Chuy nói :



- Người cũ đến đâ, nên phải kính đãi một bữa cơm.



Rồi truyền xá nhân lưu Tu Giả ở trong phủ, sai bày tiệc rượu to

thết đãi. Tu Gỉa nghĩ thầm Phạm Chuy rộng lòng tha tội cho đã là may lắm, không

ngờ lại còn cho sửa tiệc để hậu đãi nữa. Phạm Chuy lui vào nhà trong, Tu Giả một

mình ngồi ở phòng ngoài, có lính canh giữ, không rời đi đâu, từ giờ thìn đến giờ

ngọ, bụng đã đói, nghĩ thầm hôm trước Phạm Chuy ra ngoài quán dịch, mình gọi đem

cơm rượu sẵn có ra đãi. Hôm nay Phạm Chuy đãi giả lại, chỗ bạn cũ, tưởng nên cứ

xoàng xoàng là được, cần chi phải bày vẽ quá. Một lát, trên nhà bày tiệc đã

xong, thấy trong phủ phát ra một cái đơn, mời khắp sứ thần các nước và những tân

khách có tiếng ở trong phủ. Tu Giả lại nghĩ thầm, đó là những người Phạm Chuy

mời đến để tiếp mình, nhưng không rõ đó là những ai. Lát nữa vào ngồi, mình cũng

phải biết phận, không nên ngồi leo, ngồi càn mới được. Tu Gỉa còn đang nghĩ vẩn

vơ, đã thấy sứ thần các nước và tân khách tấp nập kéo đến. Người coi tiệc vào

báo khách đến đã đủ. Phạm Chuy ở nhà trong bước ra, chào hỏi khắp lượt, rồi cứ

theo vị thứ, ai nấy cùng ngồi dự tiệc, dưới tả hữu vu bắt đầu tấu nhạc, mà không

thấy mời đến Tu Gỉa. Tu Gỉa bấy giờ vừa đói, vừa khát, vừa khổ, vừa buồn, vừa

thẹn vừa tức, nổi bực dọc không sao tả được. Khi rượu đã được ba tuần, Phạm Chuy

mới nói :



- À, còn một cố nhân ở đây, vừa rồi tôi quên mất !



Các khách đều đứng dậy nói :



- Thừa tướng đã có

vị bạn cũ, chúng tôi theo lễ phải hầu tiếp.



Phạm Chuy nói :



- Dẫu là người cũ, nhưng không dám để cùng ngồi với các ngài !



Rồi sai đặt một bàn nhỏ ở dưới nhà, gọi Tu Giả đến, sai hai tên

tù bị tội thích chữ ngồi kèm hai bên. Trên bàn không có cơm rượu, chỉ có thứ đậu

đã rang kỹ, hai tên tù bưng mà đút vào mồm cho Tu Giả, như là cho ngựa ăn vậy.

Quan khách đều lấy làm ngượng và hỏi rằng :



- Thừa tướng có điều

gì mà lại căm giận người ấy quá như thế ?



Phạm Chuy thuật lại

đầu đuôi việc cũ, các khách đều nói :



- Như thế, không trách

được thừa tướng căm giận !



Tu Giả dẫu bị nhục, nhưng không dám

chống lại, đành cứ phải nhá đậu rang cho khỏi đói. Ăn xong, lại phải tạ ơn. Phạm

Chuy trừng mắt nói rằng :



- Vua Tần dẫu cho Nguỵ hoà, nhưng cái

thù Ngụy Tề ta cần phải báo, nay tha chết cho mày, về ngay bảo vua Nguỵ, mau mau

chém đầu Nguỵ Tề mang đến nộp ta, và đưa gia quyến ta sang Tần rồi hai nước kết

tình giao hiếu cùng nhau. Không thế, ta sẽ tự đem quân đến làm cỏ thành Đại

Lương. Bấy giờ dù hối cũng không kịp.



Tu Giả sợ quá, chẳng còn

hồn vía nào, dạ dạ luôn mấy tiếng rồi lui ra.